Итмұрын гүлінің құпиясы

Итмұрын (лат. Rosa) – раушангүлділер тұқымдасының қызғылтгүлділер тұқымдасына жатады. Көп сабақты жапырақты бұта (бірақ ол лиана және сирек мәңгі жасыл түрлер түрінде кездеседі). Оның тікенекті түкті сабақтары бар. Тамыр жүйесі негізгі болып табылады. Жапырақ тақтасының пішіні әдетте сопақша, жиегі тістелген. Гүлдер жалғыз, көбінесе қызғылт немесе кремді. Көп тамырдың жемісі. Итмұрынның сыртқы айырмашылықтары көбінесе түрге байланысты. Үш жүзден астамы танылған. Мәдени сорттар - ондаған мыңға дейін.

Батыс Алтай қорығының аумағында екі түрі өседі - инелі итмұрын (Rosa acicularis) және тікенекті итмұрын (Rosa spinosissima). Итмұрынның басқа атаулары - раушан, тікен және тіпті қара тораңғы (тікенді қара өрік деп аталатын қара өрікпен шатастырмау керек).

Итмұрын туралы фактілер:

• Бақшадағы гүлзарлардағы өсуімен көзге таныс кәдімгі раушан - итмұрын тұқымы өкілдерінің жиынтық атауы.
• Рим императоры Марк Аврелий Гелиогабалдың опасыздық жасады деп күдікке ілінген қол астындағы қызметкерлерге итмұрын жапырақшаларын төгуге және соның астына жерлеуге бұйрық берген әрекеті туралы Л.Алма-Тадема жазған «Гелиогабалдың раушандары» картинасы бар.
• Индуизмде итмұрын раушан гүлдері арасында бірінші орында тұр.
• Ежелгі римдіктер арасында раушан қуанышты, кейінгі құпияны, тыныштықты бейнелеген.
• Раушан күннің, жұлдыздың, махаббат пен сұлулықтың символы. Ежелгі Римде раушан Венерамен байланысты болды және бірқатар нұсқаларға сәйкес, Венераның немесе жалпы әйелдің көз жасынан пайда болған.
• Раушан бес санын білдіреді (итмұрын жапырақшаларының саны бойынша).
• Арабтарда раушан гүлі - ердің белгісі; еврей Каббаласында раушан - бірліктің символы.
• Раушан сәулет өнерінде өте кең таралған гүл, масверк ою-өрнектерінің негізі және тіпті ою-өрнек мотивіндегі жеке элемент – гүлөрнек негізі болып табылады.
• Раушан гүлінің танымал болғаны сонша, ол күні бүгінге дейін өлеңдерде, жырларда, ертегілерде және көптеген аңыздарда айтылып келеді.

Материал ҒМЭАжТ бөлімінің зертханашысы Ю.Матковамен дайындалды.

Фотосуреттің авторы Н.В. Премина